De noodzaak van zelfsturend leren

Interactief anticiperen

Stem af op het niveau van de leerling

Help kinderen hun eigen leraar te worden en kijk door de ogen van de leerling tijdens het lesgeven, geeft Hattie de leerkracht als tips. Ook stelt hij dat kinderen die zelfverantwoordelijk leren een leereffectiviteit van .76 oplevert (Uit leren zichtbaar maken met kennis over hoe wij leren).

The learning power teacher’s constant question:

How can I help develop the resilience, resourcefulness, reflectiveness and reciprocity of my students through explaining, commentating, orchestrating and modelling- in the context of this particular topic, with these particular resources and constraints?
Uit: Building Learning Power, G. Claxton.

Benjamin Bloom geeft in onderstaande taxonomie weer hoe leerlingen komen tot verschillende soorten leergedrag.

Kinderen moeten leren om zelf hun eigen leraar te worden (leren leren) en leerkrachten dienen de kinderen verschillende werkvormen aan te bieden zodat ze kunnen komen tot ‘hogere orde denkstrategieën’. Hoe bied ik onderwijs op maat en haal eruit wat erin zit bij elke leerling?

Verbaasd en ook verontwaardig was ik toen mijn zoon in zijn brugklasperiode vertelde dat de drie kinderen die misschien naar de havo mochten vooraan moesten zitten in de klas….. Laten we stellen dat deze docent zich in ieder geval bewust was van niveauverschillen in de klas.

Leren; wat werkt?

Het leren begint met begripsvorming, dan volgt het ontwikkelen van procedures; hoe pak ik dit op een goede manier aan? Bij deze fase is het aanleren van de basisstrategie van belang, vervolgens kunnen varia-strategieën worden ingezet. Daarna wordt geoefend tot automatisering en memorisering. Tot slot wordt het geleerde flexibel toegepast.

Leren moet betekenisvol zijn en start in de rekenles altijd met concreet materiaal. Het handelingsmodel geeft dit goed weer. Het informele handelen is de basis voor het functioneel gebruiken van rekenkennis en rekenvaardigheid. Het mentale handelen stuurt het denken aan. Door het verwoorden van de denkstappen krijgen kinderen grip op de lesstof. Lopen kinderen vast? Ga dan terug naar het ‘doen’.

Investeer in patroonmatige inoefening van leervaardigheden.

Ineens alle schooltaken zelfstandig maken, dat is wat vandaag de dag van de basisschoolleerlingen verwacht wordt. Het is crisis, dus het moet.

Alleen zelfredzaam

Zelf je schoenen aantrekken en kiezen welke kleren je aan wilt, kinderen leren al vlot steeds meer zelf te kunnen. Daarnaast ondervinden ze dat wachten erbij hoort (uitgestelde aandacht) en dat je door zelf proberen een hoop kan oplossen. Zelfstandig worden is van belang, daar zijn we het in onderwijsland al heel wat jaren over eens. Maar deze eeuw vraagt meer: doelgerichtheid, anticiperen, reflecteren, strategieën ontdekken, samenwerken en vragen stellen bijvoorbeeld. Met alleen zelfstandigheid zijn we er nog niet.

Patroonmatig herhaalde activiteit

Use it of lose it, een kreet die op een sportschool past. Inactieve spieren worden immers slap, actieve spieren worden sterker. Op dezelfde manier geldt dat hoe meer een systeem in het brein geactiveerd wordt, hoe meer dat systeem synaptische verbindingen zal bouwen of in stand houden. De veranderingen -een soort geheugen- in spieren treden op omdat door patroonmatige herhaalde activiteit een signaal naar de spiercellen wordt gestuurd, zodat ze moleculaire veranderingen bewerkstelligen. Maar om de spier te veranderen moeten de herhalingen patroonmatig zijn. Zonder patroon hebben precies dezelfde herhalingen met precies even zware gewichten veel minder effect. Maar door je spieren of je brein te dwingen te werken, zet je ze wel onder druk. (Uit: De jongen die opgroeide als hond, B. D. Perry en M. Szalavitz)

Herhaalde stimulering

Hetzelfde geldt voor neuronen, neurale systemen en het brein. Ervaringspatronen doen ertoe. Op celbasis is geen enkel ander weefsel geschikter om te veranderen in reactie op patroonmatige herhaalde signalen; neuronen zijn ervoor gemaakt. De impact van verandering op het systeem is stress. Wanneer een kind een nieuw woord leert wordt een beetje druk uit geoefend op de hersenschors. Er is herhaalde stimulering nodig om de juiste herinnering te krijgen. Zonder druk of stress zou het systeem niet weten dat er iets nieuws is om aandacht aan te besteden. Als de stress gematigd, voorspelbaar en patroonmatig is, wordt een systeem er sterker en functioneel vaardiger door. (Uit: De jongen die opgroeide als hond, B. D. Perry en M. Szalavitz)

Uit de neurowetenschap leren we dat voorspelbare, herhaalde patronen zorgen voor het inslijpen van nieuwe vaardigheden en kennis. Door het brein gedoceerd en structureel te voeden ontwikkelen we ons; leren we leren. Leren leren op school omvat o.a: doelgericht werken, vragen stellen, zelfstandig doorwerken, de aanpak bepalen, samenwerken en terugkijken op het leerproces (metacognitie). Deze vaardigheden (omschreven in de leerlijn leren leren) leren kinderen doordat de leerkracht ze modelt (hardop voordoen) en door (heel) vaak te oefenen.

Het KIESblok

Met KIESblok werken zorgt voor patroonmatige inoefening van leervaardigheden. De leerling is aan zet en interactief betrokken bij de lesfasen. De leerling draait het blok mee en slijpt de leervaardigheden in die nodig zijn om (uiteindelijk) zelfsturend te leren. Met de pictogrammen als visuele ondersteuning leren kinderen dagelijks:

Voorkennis activeren: Wat weet ik er al van?
Doelgericht werken: Wat ga ik leren?
Strategie aanleren/kiezen: Hoe pak ik het aan?
Samen oefenen: Ik werk coöperatief
Zelfstandig werken: Ik werk zelfstandig
Vragen stellen: Ik stel een vraag
Reflecteren; Ik kijk terug.

Hieronder de corresponderende pictos bij de stappen van KIESblok:

Leer leren op school

Werken met het KIESblok wordt geleerd in zes weken. Elke twee weken worden twee vlakken behandeld. De leerkracht doorloopt gaandeweg de E-learning met veel praktische handvatten. De werkwijze en het belang van de vlakken worden zo Corona proof en effectief geïmplementeerd in de klas en op school.

Een kickstart training volgen (incl. diner) met uw team? Vraag naar de mogelijkheden en mail: info֎kiesblok.nl

Meer lezen over zelfsturing in de klas? Lees het artikel: KIESblok bevordert zelfsturing.

Meer weten over KIESblok, kijk ook op: www.lerenleren.school.

“KIESblok is ontstaan omdat ik zag dat het afstemmen op niveaus in een klas van 29 leerlingen met één leerkracht schreeuwde om een praktisch inzetbaar leermiddel, dat leerkrachtinstructie visualiseert en kinderen aan zet zet in hun weg naar zelfregulatie: zodat elke leerling krachtig en effectief leert.

Erika Verdouw

Erika Verdouw, de bedenker van het KIESblok is werkzaam als groepsleerkracht en gedragsspecialist in Amersfoort. KIESblok is een initiatief van lerenleren@school.